Πάτρα: Χτίζει την εικόνα του 2050. Πώς γίνεται αυτό;

Την περίοδο αυτή στην Πάτρα ζούμε κάτι πρωτόγνωρο. Για πρώτη φορά μετά από την απελευθέρωση από τους Τούρκους και την επανίδρυσή της από τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια και τον πολεοδόμο Σταμάτη Βούλγαρη, η πόλη έχει τη μοναδική δυνατότητα να επανασχεδιάσει την εικόνα και τη λειτουργία της για τις επόμενες δεκαετίες.

Γιατί τώρα; Απλώς γιατί αυτή την περίοδο συμβαίνουν ταυτόχρονα μερικά ενδιαφέροντα πράγματα:

- Παραδόθηκε στον Δήμο μια τεράστια έκταση της παραθαλάσσιας ζώνης που ανήκε μέχρι τώρα στο λιμάνι και δημιουργήθηκε μια προς ανάπλαση επιφάνεια σχεδόν 300 στρεμμάτων στο ευρύτερο κέντρο της.

- Η συζήτηση για την επαναλειτουργία της σιδηροδρομικής σύνδεσης με την Αθήνα (κατ’ αρχάς με τη γραμμή να φτάνει σίγουρα ως το Ρίο και με επόμενο στάδιο την υπόγεια διέλευση του τρένου σε τμήμα της πόλης) φαίνεται να τελειώνει και να περνάμε στη διαδικασία των αποφάσεων.

- Ολοκληρώνεται μετά από δεκαετίες η κατασκευή της Μικρής Περιμετρικής Οδού που μαζί με άλλες αλλαγές στον πολεοδομικό σχεδιασμό (αλλαγή δρόμων εισόδου και εξόδου προς / από την Αθήνα, αντιδρομήσεις και πεζοδρομήσεις κεντρικών οδών και ένα ευρύ πρόγραμμα αστικών αναπλάσεων) θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο θα κινούνται (πεζοί, με ποδήλατο, αυτοκίνητο ή μέσο μαζικής μεταφοράς) σε δέκα χρόνια κάτοικοι και επισκέπτες της πόλης.

- Προκηρύχτηκε αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την ανάπλαση της περιοχής πέριξ του Αρχαιολογικού Μουσείου με θέμα τη δημιουργία πολιτιστικού πάρκου στην είσοδο της πόλης από Αθήνα, ίσως και άλλες δομικές αλλαγές.

Όλ’ αυτά ενώ ολοκληρώθηκαν ή βρίσκονται σε εξέλιξη μεγάλες ή μεσαίες παρεμβάσεις ή υποδομές, όπως η παράδοση επιτέλους του νέου αυτοκινητόδρομου Αθηνών – Πατρών, η λειτουργία ενός νέου αστικού πάρκου και ο σχεδιασμός άλλων δύο, η διαφαινόμενη έλευση φυσικού αερίου, η ανάπλαση του Κάστρου, καθώς και η αξιοποίηση εμβληματικών πρώην βιομηχανικών εγκαταστάσεων στη δυτική πλευρά της πόλης για χρήσεις πολιτισμού και διοικητικών υποδομών.

Η ευθύνη φαντάζει τεράστια για τη γενιά που διαχειρίζεται αυτή τη στιγμή την πόλη. Δήμος, Περιφέρεια, ακαδημαϊκά ιδρύματα, τεχνικό επιμελητήριο, επιχειρηματική κοινότητα, κοινωνικοί φορείς και πολίτες καλούνται να αποφασίσουν πώς θα είναι η Πάτρα που θα ζήσουν τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Κι όμως η δημόσια συζήτηση αυτή τη στιγμή ουδόλως εξετάζει έτσι το θέμα. Για την ακρίβεια η συγκυρία είναι μάλλον αρνητική για να συζητηθούν θέματα μακροχρόνιου –γιατί όχι– και οραματικού σχεδιασμού.

Η άτυπη προεκλογική περίοδος στην οποία σχεδόν έχουμε μπει, η έλλειψη εμπειρίας της πόλης σε μακρόπνοους σχεδιασμούς, το ελληνικό και ουχί τοπικό φαινόμενο της αδυναμίας οικοδόμησης συνεργασιών και τα αντικειμενικά προβλήματα της τρέχουσας περιόδου αποτελούν ισχυρά εμπόδια.

Αυτά που στην πραγματικότητα συζητούνται κατά κόρον δημόσια, από φορείς, μέσα ενημέρωσης και πολίτες, εξαντλούνται σε διεκδικήσεις ανά γειτονιά ή επαγγελματικό φορέα, σε προσωπικές αντεκδικήσεις, σε ιδεολογικές - κομματικές αντιπαραθέσεις και εμμονές (με τη δημοτική αρχή του ΚΚΕ να βρίσκεται στο επίκεντρο, συχνά με δική της πρωτοβουλία).

Έτσι η πόλη δεν μπορεί να κεφαλαιοποιήσει ούτε καν την εμπειρία που δημιουργήθηκε από τη διεκδίκηση της παραθαλάσσιας ζώνης. Την τελευταία δεκαετία η συγκεκριμένη διεκδίκηση δημιούργησε πρωτόγνωρες κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες που ξεκίνησαν από λίγα πρόσωπα κι έφτασαν να καλύπτουν όλη την πόλη, όμως ακόμα κι αυτό μοιάζει να είναι μια εξαίρεση που γρήγορα θα ξεχάσουμε.

Επειδή όμως εκτός από διαπιστώσεις χρειάζονται και προτάσεις, ας καταθέσουμε κάποιες που αφορούν το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα:

- Στην πόλη λείπει γνώση και εμπειρία για το τι σημαίνει ριζικός ανασχεδιασμός και πώς μπορούν να μπουν ουσιαστικά στο παιχνίδι οι κάτοικοι (ειδικά οι νέοι) και οι άλλοι κοινωνικοί παράγοντες. Υπάρχει όμως ένα καλό. Υπάρχει εμπειρία από εκατοντάδες πόλεις του κόσμου, κάποιες και στην Ελλάδα, κάποιες με κοινά χαρακτηριστικά ή μέγεθος με την Πάτρα, που στο πρόσφατο παρελθόν «ξανασυστήθηκαν» στους κατοίκους, επισκέπτες και τουρίστες τους. Επομένως μερικά ταξίδια προς τα εκεί ή μερικές προσκλήσεις για μεταφορά εμπειρίας θα ήταν πολύτιμα για αυτούς που πρόκειται να σχεδιάσουν και να αποφασίσουν τι πρόκειται να γίνει.

- Τις κρίσιμες αποφάσεις πρέπει ως γνωστόν να τις πάρει η τοπική αυτοδιοίκηση. Όμως το παρόν δημοτικό και περιφερειακό συμβούλιο (κυρίως το πρώτο) ούτε μπορούν ούτε πρέπει να δεσμεύσουν τώρα με κρίσιμες αποφάσεις την πόλη. Σε προεκλογική περίοδο και με ελάχιστο χρόνο θητείας να απομένει, καλύτερα ως τον Μάιο να μην αναληφθεί καμία ισχυρή δέσμευση. Αντίθετα θα ήταν ιδανικό (ουτοπικό;) να περιστραφεί η προεκλογική συζήτηση γύρω απ’ αυτό το θέμα.

- Στην Πάτρα καμαρώνουμε συχνά για τα τρία ακαδημαϊκά ιδρύματα που έχουμε γύρω μας. Μόνο που σε όσα συζητάμε, πέρα από ανούσιες επιτροπές και 2-3 μελέτες που ουδέποτε λήφθηκαν σοβαρά υπόψη, το Πανεπιστήμιο, το ΕΑΠ και το ΤΕΙ δεν έχουν κανένα ουσιαστικό ρόλο. Κι ας έχουν κάποιους επιστήμονες (δεν είναι πάντως οι περισσότεροι) που ενδιαφέρονται για την πόλη κι ας συμμετέχουν σε δίκτυα από τα οποία θα μπορούσαμε να αντλήσουμε πολύτιμες πληροφορίες.

Είναι φυσικά πολλά ακόμα που μπορούν να προταθούν. Αν μη τι άλλο, για μας που ζούμε στην πόλη, προβλέπεται μια ενδιαφέρουσα περίοδος.