Η εποχή της αποχής

Η παγκόσμια κρίση που ξέσπασε το 2008, εκτός από τις προφανείς οικονομικές πληγές της ύφεσης και της ανεργίας, είχε και σημαντικές επιπτώσεις για τις δυτικές δημοκρατίες, οι οποίες συχνά παραβλέπονται.

Ίσως η πιο σημαντική από αυτές, είναι η σταδιακή αύξηση της αποχής των πολιτών από το ύψιστο δημοκρατικό τους καθήκον, την ψήφο. Ακόμα και σε χώρες που δεν επλήγησαν τόσο σφοδρά από την κρίση, άρχισε να δημιουργείται ένα χάσμα μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής τάξης, το οποίο όχι μόνο έμεινε αγεφύρωτο, αλλά η μεγέθυνσή του συνέχιζε να τροφοδοτείται από διάφορους παράγοντες.

Όποιες κι αν ήταν οι αιτίες της συγκεκριμένης πραγματικότητας –από φθορά των θεσμών και τον εφησυχασμό για τις αντοχές του δημοκρατικού πολιτεύματος, μέχρι το «φτωχό» πολιτικό προσωπικό και την οικονομική περιθωριοποίηση μεγάλου μέρους των πολιτών- ένα είναι αναντίρρητο. Από αυτή τη γενναία, νέα εποχή της αποχής, ξεπήδησαν όλες ανεξαιρέτως οι δυνάμεις του δεξιού και αριστερού λαϊκισμού που αποτελούν σήμερα τον μεγαλύτερο κίνδυνο για τις δυτικές, φιλελεύθερες δημοκρατίες.

Σίγουρα, σε κάθε χώρα υπήρξαν και πιο εξειδικευμένες συνθήκες από τις οποίες εκτράφηκαν οι συγκεκριμένες δυνάμεις, είτε όμως μιλάμε για τη Λεπέν και τον Μπολσονάρο, είτε για τον Τραμπ και τις πολιτικές δυνάμεις του Brexit, για όλους ανεξαιρέτως, καθοριστικός παράγοντας της ανέλιξης και της ισχυροποίησής τους, υπήρξε αυτή ακριβώς η απάθεια και η πολιτική αποστασιοποίηση ενός σημαντικού μέρους της κοινωνίας, που συνήθως ήταν και το πιο δυναμικό, με την πλειοψηφία του να ανήκει στην πανταχόθεν βαλλόμενη μεσαία τάξη.

Στα καθ΄ημάς, είναι χαρακτηριστικό πως από τις τελευταίες προ κρίσης βουλευτικές εκλογές του 2007 μέχρι τις τελευταίες του Σεπτεμβρίου του 2015, η συμμετοχή μειώθηκε κατά 18% (από 74% σε 56%). Και μπορεί να μας φαίνεται ότι από το ’07 έχει περάσει ένας πολιτικός αιώνας, όμως 8 χρόνια για να «χάσει» η δημοκρατία μας κοντά στα 2 εκατομμύρια ψηφοφόρους, δεν μπορούν να θεωρηθούν και πολλά.

Είναι προφανές πως, για να αρχίσουν να στήνονται αναχώματα στην προέλαση των απανταχού εθνολαϊκιστών, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η επανενεργοποίηση αυτής της κρίσιμης μερίδας πολιτών από δυνάμεις του πολιτικού ρεαλισμού και της μετριοπάθειας.

Στις πρόσφατες ενδιάμεσες εκλογές των ΗΠΑ, γίναμε μάρτυρες ενός πρώτου δείγματος μίας τέτοιας εξέλιξης. Η συμμετοχή στη διαδικασία έσπασε ρεκόρ πεντηκονταετίας –παρά το ότι δεν επρόκειτο για προεδρική εκλογή- με άμεση συνέπεια σημαντικές πολιτικές μετατοπίσεις και μεταβολές στην εκπροσώπηση ειδικά στο σώμα της Βουλής των Αντιπροσώπων.

Με αυτή την πάνδημη συμμετοχή, εκλέχτηκαν για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας αυτόχθονες Ινδιάνοι, δηλωμένοι ομοφυλόφιλοι, μουσουλμάνοι βουλευτές και βέβαια, ο μεγαλύτερος αριθμός γυναικών στην ιστορία του αμερικανικού Κογκρέσου.

Ελπιδοφόρο αναμφίβολα το μήνυμα, σε καμία περίπτωση όμως, δεν σημαίνει πως μπορεί έτσι απλά να μεταγγιστεί και στις ευρωπαϊκές χώρες. Θα χρειαστούν πολλά και δύσκολα βήματα από την πλευρά των πολιτικών δυνάμεων για να κερδηθεί αυτό το στοίχημα.

Ξεκάθαρα όμως, εάν η Ευρώπη θέλει να ελπίζει σε μία νέα εποχή πολύπλευρης ανάπτυξης ώστε να μπορέσει να αφήσει πίσω την εσωστρέφεια και να ξεκολλήσει από τον βάλτο των τελευταίων ετών, μία θα πρέπει να είναι η βασική προτεραιότητα –να ξανακερδηθεί η εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των πολιτών που έχουν βρεθεί στο κοινωνικό περιθώριο κι έχουν γυρίσει την πλάτη στην ίδια τη δημοκρατία.

Τα περιθώρια έχουν στενέψει. Το τέρας του εθνολαϊκισμού παραμένει πεινασμένο.